Son zamanların popüler yatırım araçlarından biri kripto paralar. Geçtiğimiz boğa sezonunda çok sayıda kişinin “X”lerle ifade edilebilecek kazançları ya da kayıpları piyasanın ne kadar volatil olduğu gerçeğini gözler önüne seriyor. Aynı zamanda son boğa sezonu DeFi sektörünün sahneye çıkmasını sağladı.
Risk ne kadar fazla ise kazanç da bir o kadar fazla olduğundan insanlar tarafından kripto paralar büyük ilgi görüyor.
Peki sürekli trade etmeyen, yatırım gözüyle bakan ya da trade ederken terste kalan ve mecburi HODL olanlar için ellerindeki kripto paralar ile pasif gelir nasıl elde edilebilir?
Tabi ki sadece pasif gelir elde etmek haricinde aynı zamanda merkeziyetsiz olarak herhangi bir banka kredi sözleşmesi olmadan kredi işlemi nasıl yapılabilir?
Bu soruların hepsinin cevabı “DeFi”
“DeFi“; De (Decentralized) Fi (Finance) isimlerinin kısaltılarak birleştirilmesinden meydana gelen ve anlamı Türkçeye Merkeziyetsiz Finans ya da Merkezi olmayan finans olarak çevrilebilir. Çıkış amacı ise herkesin daha eşit seviyede finansal işlemlere ulaşabilmesi.
Merkezi finansta bulunamayan kişi-kurumların finans işlemlerini yapabilmelerine olanak tanıyan bu sektör, geleceğin finans alanı olarak görülüyor.
Dünyada bulunan büyük bir çoğunluk, bankacılık işlemlerine yani geleneksel finans işlemlerine erişememekte. Tam da bu noktada DeFi devreye girerek kişilerin finans alanına erişimini sağlamayı amaçlıyor.
DeFi finansal bir terim olup, kullanabilmek için internetinizin ve akıllı bir telefonunuzun olması yeterli. DeFi işlemlerinde herhangi bir aracıya ihtiyaç duyulmuyor.
Aracı olmadan yukarıda yazdıklarım haricinde bir çok finansal işlemde yapılabilmekte. Bunlar arasında swap, fon transferi, saklama gibi başlıca hizmetleri sayabilirim.
Blockchain ağlarında inşa edilen DeFi projeleri, bu ağlarda değişmez akıllı sözleşmeler ile internet bağlantısı olan her kişi-kurumun kullanabileceği finans protokolleri ve platformlarını oluşturmakta. Bu blockchain ağlarına örnek olarak Ethereum, Avalanche vs. ağlar gösterilebilir.
DeFi piyasasının avantajları ve dezavantajları
Avantajlarından bahsedecek olursak şöyle sıralayabiliriz;
DeFi, Merkezi olmayan borsalar ortaya çıkardığı için herhangi bir otoriteye-merkeze bağlı olmadan, blockchain ağları sayesinde geniş bir kitleye daha özgür bir finans alanı oluşturdu.
Kullanıcılar kendi varlıklarından sorumlu olarak, varlıklarını saklama, transfer etme, değiştirme (SWAP), DEX’lere likidite sağlama ve karşılığında pasif gelir elde etme, borç alma işlemlerini kolaylıkla yapabilir hale geldiler.
İstediğiniz yerde, istediğiniz zamanda akıllı bir telefon ve internet sayesinde 7/24 tüm DeFi işlemleri yapılabilmekte.
Ucuz işlem ücretleri ile kolaylıkla dünyanın herhangi bir yerine (kullanılan ağa bağlı olarak) anında transfer işlemi yapılabilir.
Dezavantajları ise;
Kullanıcının tüm sorumluğu kendine aittir. Merkezi finans sisteminde muhatap bulabilirken. DeFi projelerinde muhatap bulmanız pek olası değildir.
Ülkeler için ise kara para aklama, yasa dışı ticaret gibi olgular gündeme geldiğinden devletler tarafından, regüle edilmesi olasıdır. Tabi bu durum sadece DeFi projeleri için değil tüm kripto sistemi için geçerlidir.
Ayrıca daha çok yeni olduğundan gelişime açık ve bir o kadarda eksik yanları bulunabilmektedir. Örneğin, Kontratlardaki açıklar son kullanıcılar için risk oluşturabilir. Ancak bu noktada güvenilir DEX’lerde işlem yapılması, riski minimize etmek açısından önemlidir.
Kod açıkları nedeniyle Rug Pull gibi risklerle karşı karşıya kalınabilir.
Mümkün olduğunca kodları denetlenmiş, audit raporları olan DEX’lerin tercih edilmesi daha az sorun yaşamanızı sağlayabilir.
Gelelim en önemli bölüme; DeFi’de pasif gelir nasıl elde edilir?
Yield Farming
Merkezi olmayan bu platformlarda bir patron olmadığı için sermaye ihtiyacı mevcuttur. Merkezi olmayan bu sistemde sermayeyi sağlayan yani ilgili DEX’e likidite sağlayan yatırımcılar, havuza ekledikleri likidite sayesinde bu havuzdan yapılan işlemlerden alınan işlem ücretlerini, komisyonlarını ve hatta ilgili dex protokolünde var ise governance tokenleriyle gelir elde etmekte. (burada impermanent loss kavramını da araştırmanızı öneririm. Bir sonraki yazı bu konuyla ilgili olabilir. konunun dağılmaması için burada uzun bir şekilde bahsedilmedi)
Ancak kısaca şöyle bahsedilebilir. Bir Dex’e likidite sağlayarak X ve Y tokenini eşit olarak koyduğunuzu varsayalım. (miktarın eşit olması gerekir yani 10 dolarlık X koyduysanız 10 dolarlık da Y token/coin koymanız gerekir)
Siz likiditeyi sağladıktan sonra X token/coin fiyatı aşırı arttı diyelim ve Y token/coin fiyatı da düştü bu durumda da X’in fiyatı artarken talebi de arttığı için havuza sağlanan X/Y Lp’sinde X e fazla talep olduğundan X adediniz düşüyor ve Y ile X alındığı için Y adediniz artıyor. Tabi Y fiyatı düştüğünden burada bir geçici kayıp yani İmpermanent Loss durumu oluyor.
Peki DeFi’de yüksek oranlar (APY) nasıl veriliyor?
İşte burada volatilitesi yüksek token/coin çiftlerinde geçici kayıp(impermanent loss) riski daha fazla olduğundan oranları yüksek oluyor.
Stabil coinlerin işlem çiftlerinde ise geçici kayıp riski minimum olduğundan verilen oranlar yani kazanılacak pasif gelir daha düşük oluyor.
Staking
Bu işlem ise sadece DeFi protokollerinde değil merkezi borsalarda da mevcuttur. Kısaca ilgili coini belli bir süre kilitleyerek gelir elde etme durumudur.
Buna en yakın örnek günümüzde bankalara verilen vadeli mevduat faizidir. Kimi DEX protokollerinde ise ilgili DEX’ e ait tokenin satış baskısını azaltıp, fiyatını korumak için tokenlerin kilitlenmesi sayesinde alınan ödüller, ek tokenler şeklinde olabilmektedir.
Kimi protokoller stake ettiğiniz governance tokeni “auto compounder” ile üzerine ekleyerek bileşik getiri sunmakta ve yüksek oranda APY’ler kazanılabilmektedir.
Daha farklı yöntemler de bulunmakta. Bir çok farklı protokol olduğundan ilgili protokollerin teknik dokümanları (white paper) okunabilir.
Borç alma/verme: Basit anlatımla DEX üzerinde kaldıraçlı işlem yapılabilmesi için kredi alan kişinin, sizin yatırdığınız likiditeyi ödünç alarak size faizini ödemesi olarak anlatılabilir.
Bu işlemler ilgili DEX’in yazıldığı akıllı kontratlar sayesinde kolaylıkla yapılabilmektedir. Burada güven kişiye-kuruma değil akıllı kontratlaradır.
Bu, kafa karışıklığını önlemek için kısa, hap bilgiler olarak kaleme alınmış bir içerik olup, DeFi projelerinin çok yeni uygulamalar olduğu, daha her konuda gidecek çok yolu olduğu ve çok detayı olduğu unutulmadan yatırım kararlarının alınması gerektiğini önemle belirtmek isterim.
